Tiêm bắp là kỹ thuật thường dùng trong lâm sàng để đưa thuốc vào cơ thể nhanh và hiệu quả. Tuy nhiên, nếu thao tác sai hoặc không đảm bảo vô khuẩn, kỹ thuật này có thể gây ra nhiều tai biến nghiêm trọng.
Các tai biến có thể gặp khi tiêm bắp và cách phòng ngừa
Kỹ thuật tiêm bắp là một trong những thao tác cơ bản nhưng đóng vai trò quan trọng trong quy trình chăm sóc và điều trị người bệnh. Dù thường được thực hiện trong môi trường lâm sàng hằng ngày, kỹ thuật này vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không tuân thủ đúng quy trình chuyên môn. Việc nắm vững các bước tiêm đúng kỹ thuật, đảm bảo vô khuẩn, nhận biết dấu hiệu tai biến và xử trí kịp thời là yêu cầu bắt buộc đối với người hành nghề Điều dưỡng.
Tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, sinh viên ngành Cao đẳng Điều dưỡng được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng thực hành tiêm bắp, từ thao tác kỹ thuật đúng chuẩn đến cách nhận biết và xử trí tai biến sau tiêm. Nhằm hỗ trợ việc học tập và thực hành lâm sàng hiệu quả, nội dung sau đây trình bày ba nhóm tai biến thường gặp khi tiêm bắp cùng các biện pháp phòng ngừa cần lưu ý, giúp sinh viên và nhân viên y tế nâng cao năng lực xử lý tình huống và đảm bảo an toàn cho người bệnh.
Tai biến do lỗi kỹ thuật: Gãy kim, cong kim và tổn thương thần kinh
Kỹ thuật không chính xác khi thực hiện tiêm bắp có thể dẫn đến các tai biến cơ học nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn người bệnh.
- Gãy kim: Thường xảy ra khi bệnh nhân bất ngờ giãy giụa hoặc cử động đột ngột trong lúc tiêm. Để phòng ngừa, cần cố định chắc chắn vị trí tiêm và trấn an bệnh nhân trước khi thao tác.
- Cong kim: Xuất phát từ việc đâm kim không đúng hướng hoặc tiêm quá sâu đến tận đốc kim. Kỹ thuật viên cần đảm bảo đâm kim vuông góc (90°) với mặt da và không đưa kim vào quá sâu, nhằm dễ dàng rút ra nếu có sự cố.
- Tổn thương dây thần kinh hông to: Xảy ra khi xác định sai vị trí tiêm vùng mông, hoặc đâm kim lệch góc. Để hạn chế biến chứng này, cần xác định đúng vị trí tiêm – thường là 1/4 trên ngoài của mông hoặc vùng ventrogluteal – và đảm bảo góc đâm kim chuẩn xác.
Thực hiện đúng quy trình kỹ thuật và đánh giá kỹ vị trí tiêm là yếu tố tiên quyết giúp ngăn ngừa các tai biến cơ học khi tiêm bắp.
Phản ứng toàn thân: Tắc mạch và sốc phản vệ
Một số tai biến nguy hiểm trong tiêm bắp không chỉ xảy ra tại chỗ tiêm mà còn có thể ảnh hưởng toàn thân, đòi hỏi cán bộ y tế phải nhận diện sớm và xử trí kịp thời.
- Tắc mạch: Có thể xảy ra khi tiêm nhầm thuốc dạng dầu hoặc nhũ tương vào lòng mạch máu. Để phòng ngừa, kỹ thuật viên bắt buộc phải hút thử (aspiration) trước khi bơm thuốc – nếu thấy máu xuất hiện trong xi lanh, cần dừng ngay thao tác.
- Sốc phản vệ: Đây là phản ứng cấp toàn thân nguy hiểm, thường xảy ra khi cơ thể dị ứng nghiêm trọng với một số thuốc như penicillin, sulfamide, thuốc gây tê (novocain), insulin có nguồn gốc động vật... Biểu hiện gồm nổi mề đay, phù mặt, khó thở, tụt huyết áp, co giật, thậm chí ngưng tim. Việc xử trí cần tuân thủ phác đồ cấp cứu của Bộ Y tế. Phòng ngừa bằng cách khai thác kỹ tiền sử dị ứng và tiến hành test phản ứng với các thuốc có nguy cơ cao.
Kiểm tra kỹ tiền sử dị ứng, thực hiện test thuốc và hút thử trước tiêm là những bước không thể thiếu để phòng tránh các phản ứng toàn thân đe dọa tính mạng, đây cũng là nội dung thực hành quan trọng được chú trọng giảng dạy tại Trường Cao đẳng Dược thành phố Hồ Chí Minh nhằm nâng cao kỹ năng xử trí an toàn cho sinh viên ngành Y và Điều dưỡng.
Tổn thương tại chỗ: Áp xe, hoại tử mô
Bên cạnh tai biến toàn thân, tiêm bắp cũng có thể gây biến chứng tại chỗ tiêm nếu không tuân thủ nguyên tắc vô khuẩn hoặc dùng sai loại thuốc.
- Áp xe nhiễm khuẩn: Thường do kỹ thuật tiêm không đảm bảo vô khuẩn, gây nhiễm trùng tại chỗ. Biểu hiện gồm sưng, nóng, đỏ, đau tại vùng tiêm. Trường hợp nặng có thể cần rạch dẫn lưu.
- Áp xe vô khuẩn: Do thuốc không tan hoặc hấp thu kém, như quinin, hydrocortison hoặc các chế phẩm dầu khó tan. Cách phòng ngừa là cân nhắc kỹ dạng bào chế của thuốc và chọn vị trí tiêm phù hợp.
- Hoại tử mô (mảng mục): Gây ra bởi các chất có khả năng phá hủy mô khi tiêm bắp, điển hình là calci clorid – loại thuốc bị chống chỉ định tiêm vào cơ. Biểu hiện khởi phát bằng cảm giác đau, sưng, cứng vùng tiêm, sau đó chuyển mềm nhũn như ổ áp xe. Khi phát hiện sớm có thể tiêm phong bế bằng novocain và chườm nóng; nếu đã hình thành hoại tử, cần xử trí phẫu thuật kèm theo chăm sóc nhiễm trùng.
Tuân thủ nguyên tắc vô khuẩn và lựa chọn đúng loại thuốc là điều kiện bắt buộc để phòng tránh tổn thương tại chỗ nguy hiểm như áp xe và hoại tử mô.
(2).png)
Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn đào tạo ngành Điều dưỡng
Nguyên tắc an toàn khi tiêm bắp: Những điều cần luôn ghi nhớ
Tiêm bắp là kỹ thuật y khoa tương đối đơn giản nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được thực hiện chính xác. Các tai biến có thể xảy ra dưới nhiều hình thức như gãy kim, tổn thương thần kinh, tắc mạch, sốc phản vệ cho đến hoại tử mô. Vì vậy, nhân viên y tế, đặc biệt là những người được đào tạo trong chương trình Đào tạo Dược sĩ Nhà thuốc, hoặc Điều dưỡng viên cần nắm vững kiến thức và kỹ năng thực hành để đảm bảo an toàn trong quá trình sử dụng thuốc và thực hiện kỹ thuật tiêm.
- Thực hành đúng kỹ thuật và lựa chọn chính xác vị trí tiêm.
- Đảm bảo vô khuẩn tuyệt đối trong suốt quá trình thao tác.
- Hỏi kỹ tiền sử dị ứng và kiểm tra phản ứng với thuốc khi cần.
- Luôn quan sát biểu hiện bất thường sau tiêm và sẵn sàng xử trí theo đúng phác đồ.
Thực hiện đúng những nguyên tắc này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn đảm bảo an toàn tối đa cho người bệnh trong mọi tình huống tiêm bắp.
*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!